Wydział Nauk Historycznych UMK zaprasza na trzecie spotkanie w ramach Seminarium Naukowego imienia Profesora Jerzego Wojciecha Borejszy, podczas którego odbędzie się dyskusja nad książką dr. Tomasza Cerana Zbrodnia pomorska 1939. Początek ludobójstwa niemieckiego w okupowanej Polsce (Bydgoszcz-Warszawa 2024). Jako koreferent głos w debacie zabierze dr hab. Damian Markowski.
Seminarium odbędzie się we wtorek 18 marca 2025 roku o godzinie 14.00 w sali C.0.39 (budynek Collegium Humanisticum UMK). Wstęp wolny. Przewidywana jest transmisja on-line.
Książka Tomasza Cerana Zbrodnia pomorska 1939. Początek ludobójstwa niemieckiego w okupowanej Polsce jest pracą problemową, analityczną i porównawczą. Przedstawia całościową argumentację za posługiwaniem się w dyskursie naukowym terminem historycznym „zbrodnia pomorska 1939”. Autor wykorzystał teorię genocydu Rafała Lemkina do badań nad okupacją niemiecką w Polsce podczas II wojny światowej. Praca udziela nowej, pełniejszej odpowiedzi na pytanie dlaczego jesienią 1939 roku skala zbrodni niemieckich na terenie przedwojennego województwa pomorskiego była znacznie większa niż w każdym innym regionie okupowanej Polski.
Autor pokazuje znaczenie Pomorza Gdańskiego („artykułu pierwszej potrzeby”) w myśleniu geopolitycznym przywódców najpierw państwa pruskiego, a potem niemieckiego na przestrzeni dwóch stuleci poprzedzających wybuch II wojny światowej. W książce ukazano transformację pruskiego antypolonizmu kulturowego w nazistowski antypolonizm eksterminacyjny, przedstawiając ją jako jeden z czynników umożliwiających jesienią 1939 roku eksterminację polskiej ludności cywilnej na masową skalę. Autor analizuje elementy kontynuacji, ale i zerwania ciągłości w pruskich (niemieckich) próbach germanizacji Pomorza Gdańskiego. Analizuje znaczenie problemu „«korytarz pomorski» vs województwo pomorskie” w relacjach polsko-niemieckich.
W książce został zrealizowany postulat oszacowania liczby ofiar zbrodni pomorskiej 1939 na podstawie imiennych list ofiar i dokumentacji ekshumacyjnej dla wszystkich 23 powiatów przedwojennego województwa pomorskiego. Opracowanie przedstawia jakościowy i liczbowy portret zbiorowy ofiar, a także zawiera komparatystykę zbrodni pomorskiej 1939 („zbrodni sąsiedzkiej”) ze zbrodnią wołyńską 1943. Autor poddał analizie także pozytywne zachowania Niemców, ich skalę, formy pomocy i motywację do przyjęcia postawy innej niż dominująca. W monografii najszerzej do tej pory została opisana akcja 1005 – niszczenia i palenia zwłok ofiar - w co najmniej 30 pomorskich miejscach kaźni. W opracowaniu uwzględniono także dalsze losy sprawców opisując próby ich sądzenia w PRL, NRD i RFN. W zakończeniu przedstawiono znaczenie wydarzeń na Pomorzu Gdańskim z jesieni 1939 roku w ujęciu regionalnym, ogólnopolskim i powszechnym.
Autor zadedykował pracę pamięci swojego Mistrza Naukowego - Profesora Jerzego W. Borejszy.
Uczestnicy debaty:
dr Tomasz Ceran (urodzony w 1983 roku) – absolwent stosunków międzynarodowych i historii na Wydziale Nauk Historycznych UMK w Toruniu, pracownik Referatu Badań Historycznych Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy. Zainteresowania badawcze: okupacja niemiecka Polski w czasie II wojny światowej (szczególnie Pomorza Gdańskiego i Kujaw), teoria totalitaryzmu, studia nad ludobójstwem (genocide studies) oraz historia idei. Uczeń profesora J. W. Borejszy.
dr hab. Damian Markowski (urodzony w 1986 roku) – absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, pracownik Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami Instytutu Pileckiego w Warszawie. Zainteresowania badawcze: historia dawnych Ziem Wschodnich II Rzeczypospolitej ze szczególnym uwzględnieniem pierwszej połowy XX wieku, historia Rosji i Związku Sowieckiego, proces sowietyzacji Europy Wschodniej oraz stosunki polsko-ukraińskie. Autor między innymi monografii W cieniu Wołynia. „Antypolska akcja” OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943-1945 (Kraków 2023).